Чӑваш Енре туризм пирки нумай калаҫаҫҫӗ. Туристсене мӗнпе илӗртмелле? Ҫӗнӗ ҫулхи чи ҫӳллӗ чӑрӑшпа-и? Унашкаллине вӗсем таҫта та курма пултарӗҫ. Ниҫта та ҫук япаласемпе илӗртмелле туристсене. Вӗсем Чӑваш Енре, паллах, пур.
Канаш районӗнчи Мӑкӑр ялӗ ҫывӑхӗнчи чукун ҫула чылай ҫын кайса курать, ун патӗнче сӑн ӳкерӗнет. Чӑннипех те интерслӗ вырӑн вӑл.
Вӑл ӑҫтан пулса кайни пирки икӗ верси пур. Пӗрне ӗненес тӗк, ӑна 1913-1917 ҫулсенче хута янӑ. Тепӗр верси вара ӑна иртнӗ ӗмӗрӗн 40-мӗш ҫулӗсенче вермахт ҫар служащийӗн тыткӑнри ҫынсем, нимӗҫ строителӗсем, тунине ҫирӗплетет. Кӗпере историпе культура палӑкӗсен списокне официаллӑ майпа кӗртнӗ. Нумаях пулмасть ун ҫывӑхӗнче купельпе часавай тунӑ. Унтах — ҫӑл шывӗ. Ҫывӑхра кӗтӳ, выльӑх-чӗрлӗх ҫӳрет. Илемлӗ вӗт!
Пирӗн республикӑра ку кӗпер пирки ытлах калаҫмаҫҫӗ. Ют ҫӗршывра, Европӑра, пулсан ӑна ҫав тери хаклӗччӗҫ, упрӗччӗҫ. Унпа туристсене те илӗртӗччӗҫ. Париж ав Эйфель башнипе паллӑ, тепӗр ҫӗршыв — урӑххипе. Пирӗн республика вара ҫак чукун ҫул кӗперӗпе те мухтанма пултарать.
Анатолий Кипеч ҫыравҫӑна «Чӑваш Республикин халӑх писателӗ» ят панӑ. Кун пирки хушӑва Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев иртнӗ уйӑхӑн 30-мӗшӗнче кӑларнӑ.
Анатолий Кипеч 1937 ҫулта Канаш районӗнчи Чулкӑмака ялӗнче ҫуралнӑ. Вӑл — Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ, РФ Писательсен союзӗн членӗ, педагогика ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ. Тӑван тӑрӑхӗнчисем ӑна вӑл енчи ентешлӗх тӑрӑх та пӗлеҫҫӗ.
Пӗлӗвне вара вӑрман техникумӗнче, кайран Канашри педагогика училищинче, И.Я. Яковлев ячӗллӗ пединстиутӑн музыкӑпа педагогика факультетӗнче, аспирантурӑра туптанӑ.
Ҫыравҫӑ евӗр те ӗҫленӗ. 1995 ҫулта унӑн «Пурнӑҫ ҫулӗ такӑр мар» кӗнеке пуҫласа кун ҫути курнӑ. Унсӑр пуҫне вӑл ӑслӑлӑх ӗҫӗсем нумай ҫырнӑ.
«Ҫурхи хӗвел шевлисене ӑшшӑн сапалать. Урамсене, ял хушшине тирпей-илем кӗртме вӑхӑт ӗнтӗ», — ҫапла лирикӑлла пуҫланӑ Канаш районӗнчи Чарпуҫ ял тӑрӑхӗ вырӑнта ирттернӗ экологи шӑматкунлӑхӗ пирки хыпарланине. Вӑрман Енӗш клубӗнче ӗҫлекенсем алла кӗрепле-кӗреҫе тытса юр айӗнчен тухнӑ ҫӳп-ҫапа пуҫтарма пикеннӗ. «Ушкӑнпа ӗҫ ӳсӗнет», — тенӗ ваттисем. Клуб умӗ самантрах ҫуталчӗ. Тасалӑх куҫа илӗртет, хаваслӑ кӑмӑл-туйӑм ҫуратать», — ҫунатланнӑн хыпарлаҫҫӗ вырӑнтисем.
Куславкка районӗнчи Энтри Пасар ял тӑрӑхӗнче те тирпей-илем кӳрессипе тимлеме тытӑннине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ. Асӑннӑ районат ака уйӑхӗн 11-мӗшӗнчех санитарипе экологи шӑматкунлӑхӗ пуҫланнӑ.
ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев Канаш чиккине улӑштарассине ҫирӗплетсе саккуна алӑ пуснӑ. Хальхи территори хулана аталанмашкӑн ҫитмест, ӑна пысӑклатмалла. Кун пирки ЧР влаҫ органӗсен пресс-служби хыпарлать.
Михаил Игнатьев алӑ пуснӑ саккунпа килӗшӳллӗн, Канаш хула округне Хучел ял тӑрӑхӗн ҫӗрӗсем те кӗрӗҫ. Монохула унта промышленноҫ тата социаллӑ объектсем хута ярӗ. Территори инвестицисем илӗртмешкӗн май парӗ.
Ку таранччен Канашра инвесторсене илӗртмелли пушӑ ҫӗрсем пулман. Халӗ вара индустри паркӗ валли те вырӑн пур. Унта 800 ҫын валли ӗҫ вырӑнӗ пулӗ, 1,5 миллиард тенкӗлӗх инвестици илӗртесшӗн.
Ҫуркунне ҫитрӗ. Юр ирӗлнӗ май ейӳ сарӑлма тытӑнӗ ак. Республикӑра ку лару-тӑрӑва куҫран вӗҫертмеҫҫӗ.
Кӑҫал Чӑваш Енре 55 яла ейӳ илме пултарать. Вӗсенче 855 пӳрт, 2 пин ытла ҫын пурӑнать. Ҫак ялсем 55 муниципалитета кӗреҫҫӗ.
РФ МЧСӗн Чӑваш Енри управленийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ейӳ вӑйлӑ пулсан Канаш районӗнчи Шӑхасан ялӗ ҫывӑхӗнчи ҫул патне шыв 100 метр ҫеҫ ҫитеймӗ. Пӑрачкаври лаша спорчӗн шкулӗ те шыва кайма пултарать.
РФ МЧСӗн Чӑваш Енри управленийӗн пуҫлӑхӗ Юрий Антонов палӑртнӑ тӑрӑх, ейӳ кашни ҫулах пӗр тӑрӑхрах сарӑлать. Анчах халӑх куҫма шухӑшламасть, пачах тепӗр май — хуралтӑ таврашӗсем хӑпартать.
Ейӳ вӑхӑтӗнче республикӑра 3650 ҫын валли вӑхӑтлӑх пурӑнмалли 27 пункт йӗркелеме палӑртнӑ.
Республикӑна кисретнӗ хӑрушӑ ӗҫ тӗлӗшпе пӑнчӑ лартнӑ. Ку 2015 ҫулта Канашра пулнӑ.
Ҫурла уйӑхӗнче ниҫта та ӗҫлемен 21 ҫулти каччӑ 21-ри хӗрарӑм патне хӑнана килнӗ. Ирхине 5 сехетре вӑл, ӳсӗрскер, кил хуҫи хӗрарӑмне тӑм савӑтпа пуҫӗнчен ҫапма пуҫланӑ. Унтан ҫӗҫӗ тытнӑ.
11 уйӑхри хӗрне те пуҫӗнчен савӑтпа ҫапнӑ вӑл. Пӗчӗкскере диван ҫинчен урайне тӑсса антарнӑ та пӗтӗм вӑйран пуснӑ. Амӑшӗпе хӗрӗ ҫавӑнтах вилнӗ.
Хӑна вара пӳлӗмрен 14 пин тенкӗлӗх япала йӑтса кайнӑ. Вилесене икӗ кунран тупнӑ. Каччӑ унччен судпа 5 хут айӑпланнӑ. Халӗ ӑна ҫирӗп режимлӑ колоние 24 ҫуллӑха ӑсатнӑ.
Канашри ача-пӑч пульницинче пӗр арҫын ача пӗр уйӑх выртать ӗнтӗ. Унта ӑна кӑвак питпе илсе килнӗ. Кӗлетки ҫинче те кӑвак вырӑнсем пулнӑ.
Канашри 4 ҫулти арҫын ача пульницӑра нарӑс уйӑхӗн 24-мӗшӗнчен выртать. Пӗчченех вӑл, амӑшӗ ҫук. Пациентсем каланӑ тӑрӑх, ӑна илсе килнӗ чухне вӑл кӑвак пулнӑ. Куҫӗ те курӑнман. Амӑшӗ ачана хӑйех илсе килнӗ. Ачана пӗрле пурӑнакан арҫын хӗненине пӗлтернӗ.
Полицие ун чухнех шӑнкӑравласа пӗлтернӗ. Амӑшӗ апат-ҫимӗҫ йӑтса килет те хӑвӑрт тухса каять. Ачипе курнӑҫма ӑна ирӗк паман.
Ача амӑшне юратать, ӑна кӗтет. Каҫхине вӑрансан: «Дядя, бо-бо», — тет. Ачана, ахӑртнех, логопед та кирлӗ. Вӑл лайӑх калаҫаймасть.
Канаш районӗнче икӗ браконьер Хӗрлӗ кӗнекене кӗртнӗ чӗрчуна персе вӗлернӗ. Сӑмах — хир качаки пирки.
Нарӑс уйӑхӗн 28-мӗшӗнче вӗсене тытса чарнӑ. Анчах браконьерсем тарнӑ. Вӗсем кам пулнине оперативлӑ шырав вӑхӑтӗнче палӑртма май килнӗ. Ку ӗҫ тӗлӗшпе ШӖМӗн районти уйрӑмӗ тӗрӗслев ирттерме тытӑннӑ.
Хир качакине персе вӗлернине 140 пин тенкӗпе танлаштарнӑ. 2015 ҫулхи хӗлле шутланӑ тӑрӑх, Чӑваш Енре 59 хир качаки пулнине палӑртнӑ.
Чӑваш Енре чи лайӑх культура учрежденийӗсене тата вӗсенче тӑрӑшакан пултаруллӑ ӗҫченсене палӑртма конкурс ирттернӗ. Кӑҫалхине 61 заявка пырса ҫитнӗ: 37-шӗ — муниципалитет культура учрежденийӗсенчен, 24-шӗ — муниципалитет учреждейӗсенче ӗҫлекенсенчен.
«Ача-пӑча ӳнер шкулӗнчи чи лайӑх педагогика ӗҫченӗ» тата «Муниципалитет музейӗнчи чи лайӑх ӗҫчен» номинацие пӗрер заявка тӑратнипе ку енӗпе ҫӗнтерӳҫӗсене палӑртман.
Чи лайӑх культурӑпа кану учрежденийӗсенчен Улатӑр районӗнчи Октябрьскинчи, Элӗк районӗнчи Питӗшкассинчи, Патӑрьел районӗнчи Пӑлапуҫ Пӑшьелти, Комсомольски районӗнчи Урмайри, Муркаш районӗнчи Шетмӗпуҫӗнчи, Пӑрачкав районӗнчи Напольное ялӗнчи, Шӑмӑршӑ районӗнчи Кивӗ Чукалти, Етӗрне районӗнчи Лапракассинчи, Тӑвай районӗнчи Мушарти культура ҫурчӗсене палӑртнӑ.
Эрех ҫынна ӑсран кӑларнине иртнӗ ӗмӗр пуҫламӑшӗнчех паллӑ классикӑмӑр асӑрханӑ. Чӑн та, ӑсран кӑларать. Ӑсран кӑна кӑларнипе те ҫырлахмасть — леш тӗнчене ӑсатать.
2015 ҫулта, акӑ, пирӗн пӗчӗк республикӑра эрехе пула наркӑмӑшланнӑ 1330 тӗслӗхе шута илнӗ. Ку вӑл — официаллӑ статистика тӑрӑх. Урӑхларах каласан, хыпса лартнӑ хыҫҫӑн асапланнӑ самантра шур халатлисенчен пулӑшу ыйтни цифри.
Эрехне хӗрарӑмӗ те, арҫынӗ те тиркемест те, анчах наркӑмӑшланакансен хушшинче 78 проценчӗ — арҫынсем.
Эрехпе наркӑмӑшланнӑ Патӑрьел, Пӑрачкав тата Йӗпреҫ районӗсенчи ҫынсенчен пурте леш тӗнчене ӑсаннӑ. Муркаш, Сӗнтӗрвӑрри, Канаш, Ҫӗмӗрле, Комсомольски, Тӑвай, Ҫӗрпӳ, Вӑрмар, Вӑрнар, Красноармейски, Хӗрлӗ Чутай, Элӗк районӗсенче тата Ҫӗмӗрле хулинче те вилекенсен йышӗ аванах: эрехпе наркӑмӑшланнисенчен ҫурри ытла куҫне хупнӑ.
-8.7 °C